Μετεωριτών απειλή

Η παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού από το αίθριο του «Ελληνικού Κόσμου», Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, και η διάλεξη του Βασίλη Χαρμανδάρη, διευθυντή του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών έδωσαν το έναυσμα για το θέμα της στήλης.

Οι φωτισμένες θάλασσες της Σελήνης, όπως λέγονται οι περιοχές με τους κρατήρες της, μαρτυρούν τα μυστικά του δορυφόρου της Γης και εγείρουν υποθέσεις επιστημονικές για το παρελθόν και το μέλλον τους.

Πετρώδη σώματα περιφέρονται γύρω από το αστέρι μας μεταξύ Αρη και Δία, γνωστά ως αστεροειδείς. Πολύ πέρα από τον Ποσειδώνα υπάρχει η ζώνη του Kuiper (φωτογραφία), όπου κυριαρχούν παγωμένα ουράνια σώματα. Οταν ξεφύγουν, γίνονται κομήτες. Ο κίνδυνος πάντως για τη Γη μας γίνεται μεγαλύτερος όταν έχουμε να κάνουμε με μετέωρα που δεν είναι εύκολα ορατά, παρά μόνο όταν πλησιάζουν πολύ κοντά στη Γη, όπως αυτό που έπεσε πέρυσι στη Ρωσία

Οι κίνδυνοι κοινοί για τα δύο ουράνια σώματα, αφού «βρίσκονται στην ίδια περιοχή του ηλιακού συστήματος», αλλά για τη Γη που κατοικείται, το άγχος και η αγωνία ανθρώπινα. Κινούμενα αντικείμενα, αστεροειδείς, κομήτες, μετεωρίτες από τη ζώνη του Kuiper και πολύ μακρύτερα στο νέφος του Oort στα όρια του ηλιακού μας συστήματος, απειλές εξ ουρανού: η τύχη των σωμάτων που βρίσκονται εντός αυτών των ορίων καθορίζεται όχι από το αστέρι μας, αλλά από τη συνολική βαρυτική έλξη του Γαλαξία και από εκείνη των γειτονικών άστρων.

Κι εμείς πώς μπορούμε να προφυλαχτούμε; Ποιες είναι οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την έγκαιρη ανίχνευση των σωμάτων αυτών πριν πέσουν στη Γη, αν δεν χτυπήσουν στη Σελήνη ή μας προσπεράσουν, ειδικά όταν πρόκειται για μετέωρα διαμέτρου ενός ή λίγων μέτρων;

Δυσκολίες

«Δεν υπάρχει κανένα τηλεσκόπιο στο Διάστημα, που να ασχολείται αποκλειστικά με αυτό καθαυτό το ζήτημα της παρατήρησης μετεωριτών, όπως αυτό ή και μεγαλύτερο που έπεσε στη Ρωσία. Διότι είναι πάρα πολύ δύσκολη η παρατήρησή τους». Είναι η απάντηση του διευθυντή του Ινστιτούτου Αστρονομίας του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Βασίλη Χαρμανδάρη.

Μετεωρίτες με το μέγεθος σχεδόν ενός λεωφορείου πέφτουν στη Γη κάθε δέκα χρόνια και η ενέργειά τους είναι συγκρίσιμη με αυτήν της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα.

Ευτυχώς όμως, λέει ο διευθυντής και καθηγητής Αστροφυσικής, στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, αυτά είτε διαλύονται ψηλά στην ατμόσφαιρα είτε πέφτουν στη θάλασσα ή σε απομακρυσμένες περιοχές: «Ο εντοπισμός όμως των μετεώρων που πλησιάζουν επικίνδυνα τη Γη είναι ιδιαίτερα δύσκολος όταν πρόκειται για αντικείμενα όπως εκείνο που έπεσε στις 15 Φεβρουαρίου πέρσι στη Ρωσία ή μικρότερα σε μέγεθος, καθώς αντανακλούν πολύ λίγο από το φως του Ηλιου που πέφτει πάνω τους. Αυτό έχει συνέπεια να ανακαλύπτονται μόνο όταν είναι αρκετά κοντά. Στην Ρωσία ήταν 1 κυβικό μέτρο και οι καταστροφές σημαντικές.

»Αν πέσει στη Γη ένα τέτοιο αντικείμενο μπορεί να προκαλέσει κρατήρα βάθους διακοσίων μέτρων και διαμέτρου χιλίων». Ουσιαστικά είμαστε ανοχύρωτοι στους μικρούς μετεωρίτες.

Τα τηλεσκόπια

Η τεχνολογία που χρησιμοποιούμε είναι τα τηλεσκόπια, διαστημικά και επίγεια. «Το κόστος ειδικά των διαστημικών είναι πολύ υψηλό, συνήθως γύρω στα 1 δισ. δολάρια. Και σε αντίθεση με τα επίγεια, αν πάθουν κάποια βλάβη, είναι συνήθως δύσκολο να επιδιορθωθούν, με εξαίρεση το Hubble που έχει κατασκευαστεί με την προοπτική να επιδέχεται διορθώσεις. Επειδή εξάλλου η διαδικασία κατασκευής τους είναι πολύ χρονοβόρα, η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στα όργανά τους υστερεί σε σύγκριση με τα αντίστοιχα επίγεια τηλεσκόπια. Το μεγαλύτερο διαστημικό τηλεσκόπιο που έχει κατασκευαστεί έχει καθρέφτη 3,5 μέτρα.

Οσο πιο μεγάλο είναι το κάτοπρο (ο καθρέφτης που συλλέγει το φως) ενός τηλεσκοπίου τόσο πιο εύκολα μπορούμε να δούμε αμυδρά αντικείμενα αλλά και να τα διακρίνουμε, να ξεχωρίσουμε εκείνα τα οποία είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο. Τα μεγαλύτερα επίγεια τηλεσκόπια που υπάρχουν σήμερα έχουν διάμετρο κατόπτρου περίπου τα 10 μέτρα. Δηλαδή συλλεκτική επιφάνεια σχεδόν 80 τετραγωνικά μέτρα, όσο ένα μέσο διαμέρισμα. Μέσα στην επόμενη δεκαετία ετοιμάζονται ακόμα μεγαλύτερα».

Για να μπορέσουμε να παρατηρούμε καλύτερα το Σύμπαν κατασκευάζουμε αστεροσκοπεία σε πολύ υψηλές και σκοτεινές περιοχές, με ξερό κλίμα, π.χ. στις Ανδεις, στη Χιλή, με 3 και 5 χιλιάδες μέτρα ύψος, ή στα νησιά της Χαβάης με 4 χιλιάδες υψόμετρο. Και αυτό γιατί η παρουσία της ατμόσφαιρας της Γης μάς δυσκολεύει τις μετρήσεις και τα σύννεφα σήμερα δεν μας επιτρέπουν να δούμε καθαρά τον ουρανό. Επιπλέον, η ίδια η ατμόσφαιρα απορροφά κάποια μέρη της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (ακτίνες χ, υπεριώδη και υπέρυθρη) και δεν μπορούν να φτάσουν στο έδαφος.

Η μόνη λύση είναι να πάμε στο Διάστημα όπου εκεί ο καιρός είναι 100% καλός. Αυτό έγινε εφικτό με την έναρξη της διαστημικής εποχής από τη δεκαετία του 1960. (Η συμβολή των διαστημικών τηλεσκοπίων υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την κατανόηση του Σύμπαντος)

Συγκριτικά

Ο τρόπος που παρατηρούμε τα κινούμενα αντικείμενα στο Σύμπαν είναι οι συγκριτικές εικόνες: «Κάθε μέρα προστίθεται και μία νέα φωτογραφία στην ήδη υπάρχουσα και βάσει αυτών συγκρίνονται οι κινήσεις και αναγνωρίζονται τα αντικείμενα που μετακινούνται».

Παρατηρώντας τους μεγάλους κρατήρες της Σελήνης που δημιουργήθηκαν από την πτώση μετεωριτών με διάμετρο 5 χιλιομέτρων εδώ και 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, μπορούμε να υπολογίσουμε και τις αντίστοιχες πτώσεις στη Γη μας.

Οι πληροφορίες από υπολογισμούς σε παρουσίαση της καθηγήτριας του Τμήματος Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Φιλαρέτη Καρατζόγλου-Ζαφειροπούλου: «Η συνολική έκταση που καταλαμβάνουν οι θάλασσες της Σελήνης αποτελεί το 1/3 του συνόλου της επιφάνειάς της. Και το καλυπτόμενο από θάλασσες ορατό ημισφαίριο του δορυφόρου μας είναι 16% της επιφάνειάς του. Στις θάλασσες της ορατής πλευράς παρατηρούνται πέντε κρατήρες με διάμετρο μεγαλύτερη των 50 χλμ., ενώ υπάρχουν 24 κρατήρες με διάμετρο μεταξύ 25 και 50 χιλιομέτρων. (...) Υποθέτουμε ότι η Γη δέχεται τον ίδιο αριθμό μετεωριτών όπως η Σελήνη. Επειδή ο πλανήτης μας έχει ισχυρότερο βαρυτικό πεδίο από εκείνο της Σελήνης, ο αριθμός των μετεωριτών που προσπίπτουν στη Γη είναι ελαφρά υψηλότερος, δηλαδή τετρακόσιοι, και προκλήθηκαν από μετεωρίτες 5 χιλιομέτρων στο ίδιο χρονικό διάστημα των 3,5 δισ. χρόνων».

Σήμερα «οι νέες τεχνολογίες, όπως είναι οι υπερευαίσθητες ψηφιακές κάμερες (πολύ πιο ευαίσθητες από τα μάτια μας), σύγχρονοι υπολογιστές και αυτοματισμοί, έχουν δώσει νέες δυνατότητες στην παρατήρηση», προσθέτει ο Βασίλης Χαρμανδάρης.

Πάντως στις παρατηρήσεις μετέωρων αντικειμένων, όπως εκείνο που έπεσε πέρσι τον Φεβρουάριο στη Ρωσία, που περνούν απαρατήρητα ή δεν παρακολουθούνται συστηματικά από τα μεγάλα τηλεσκόπια και λόγω των δυσκολιών που αναφέραμε, έχουν συμβάλει σημαντικά οι ερασιτέχνες αστρονόμοι.

Τα μάτια σας δεκατέσσερα στον ουρανό και Καλό Πάσχα.

ΠΗΓΗ: enet.gr