Σήμερα ένας μετεωρίτης εξερράγη στην ατμόσφαιρα πάνω από τη Ρωσία, ενώ ταυτόχροναένας γιγάντιος αστεροειδής περνά δίπλα από τη Γη, μόλις 27.700 χιλιόμετρα μακριά, καθώς εμείς τον κοιτάμε.
Πιθανότατα είναι σύμπτωση.
Αλλά είναι και μια καλή αφορμή να δούμε τι πρέπει να ξέρουμε για τους μετεωρίτες, τα βασικά.
1. Τι είναι “μετεωρίτης”;
Πολύ απλά, οι μετεωρίτες είναι κομμάτια πέτρας/μετάλλου, που αιωρούνται στο διάστημα, έρμαια της βαρύτητας των γειτονικών -κατά κανόνα μεγαλύτερων- σωμάτων. Μερικές φορές, αυτά τα κομμάτια πέφτουν στη Γη.
Βέβαια, ανάλογα με το μέγεθος των κομματιών, τους δίνουμε διαφορετικά ονόματα. Επίσης, στην ονοματοδοσία λαμβάνουμε υπόψη μας και την τελική μοίρα του εκάστοτε αντικειμένου. Εισήλθε στην ατμόσφαιρα της Γης; Εξεράγη/διαλύθηκε εκεί, ή συγκρούστηκε τελικά με το έδαφος; Οπότε ένας ακριβέστερος ορισμός του μετεωρίτη είναι ο εξής: Μετεωρίτης είναι ένα στέρεο θραύσμα αστεροειδή ή κομήτη, που επιβιώνει μετά τη σύγκρουση με την επιφάνεια της Γης. Μπορεί να έχει πετρώδη σύσταση (κυρίως πυρίτιο), ή μεταλλική (κυρίως σίδηρος και νικέλιο), ή να είναι μίγμα των δύο. Αν αυτό που επιβίωσε από τη σύγκρουση έχει μέγεθος μικρότερο των δύο χιλιοστών, το λέμε μικρομετεωρίτη.
2. Πόσο συχνά πέφτουν στη Γη μετεωρίτες;
Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο φτάνουν στην επιφάνεια της Γης περίπου 500 μετεωρίτες, με μέγεθος από βώλου έως μπάλας του μπάσκετ, ή και μεγαλύτεροι. Από αυτούς, στα χέρια των επιστημόνων φτάνουν περίπου οι πέντε. Οι καταγεγραμμένες πτώσεις συνολικά είναι πάνω από χίλιες. Λίγοι μετεωρίτες είναι αρκετά μεγάλοι και γρήγοροι για να δημιουργήσουν κρατήρα, όμως αναφορές ζημιάς σε σπίτια ή τραυματισμοί ζώων και ανθρώπων είναι πολύ πιο συχνά φαινόμενα. Μετεωρίτες σαν αυτόν στη Μέκκα κάτι σπάνιο, ενώ κάτι σαν τηνέκρηξη της Τουνγκούσκα, έχουμε ίσως κάθε 100 χρόνια. Σύγκρουση που θα δημιουργήσει κρατήρα 20 χιλιομέτρων συμβαίνει στη Γη περίπου κάθε ένα εκατομμύριο χρόνια.
3. Ποιά η διαφορά του μετεωρίτη με τον αστεροειδή;
Ο αστεροειδής είναι μια κατά κανόνα πολύ μεγαλύτερη βραχώδης/μεταλλική μάζα, σε τροχιά γύρω από τον ήλιο. Οι περισσότεροι είναι μαζεμένοι στη ζώνη των αστεροειδών, ανάμεσα στον Άρη και τον Δία. Συνήθως μετράμε τις διαστάσεις του σε χιλιόμετρα (εκείνος που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους είχε διάμετρο 15 χιλιόμετρα, για παράδειγμα). Πολύ συχνά, ένας μετεωρίτης μπορεί να είναι θραύσμα αστεροειδούς.
4. Ποιά η διαφορά του μετεωρίτη με τον κομήτη;
Ο κομήτης μοιάζει πολύ με έναν αστεροειδή. Διαφέρει επειδή εκτός από μέταλλο και βράχο, αποτελείται και από πάγο (συνήθως νερού, μεθανίου, αμμωνίας), και επειδή η τροχιά του είναι πολύ ελλειπτική. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, όταν ο κομήτης πλησιάζει τον ήλιο, μεγάλο μέρος του να λιώνει, και να ακολουθεί από πίσω, δημιουργώντας την ουρά που βλέπουμε στον ουρανό. Ας πούμε, ένας κομήτης με διάμετρο ένα χιλιόμετρο, κάπου στη γειτονιά του Πλούτωνα θα ήταν μια συμπαγής μάζα πάγου. Περνώντας τον Δία και πλησιάζοντας προς τον Άρη όμως, ο πάγος θα άρχιζε να λιώνει. Η ουρά του κομήτη σε πλήρη ανάπτυξη θα είχε μήκος όσο η απόσταση μεταξύ των δύο πλανητών, περίπου 500 εκατομμύρια χιλιόμετρα.
5. Ποιά η διαφορά του μετεωρίτη με το πεφταστέρι;
Το μέγεθος. Ένα “αστέρι που πέφτει” στο νυχτερινό ουρανό, φωτεινό σαν την Αφροδίτη ας πούμε, είναι ένα χαλικάκι βάρους 1 γραμμαρίου, που εισήλθε στην ατμόσφαιρα και θα γίνει σκόνη. Νέφη τέτοιων κόκκων βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον ήλιο, και διασταυρώνονται με τη Γη συγκεκριμένες μέρες του χρόνου. Όταν αυτό συμβαίνει καλοκαίρι, γίνεται και ρεπορτάζ στις ειδήσεις -πριν τα αθλητικά. Έχουν αναλυθεί κόκκοι σκόνης και άμμου, που έχει αποδειχθεί ότι έχουν εξωγήινη προέλευση. Αυτούς τους κόκκους, τους λέμε μικρομετεωρίτες.
6. Τι είναι το “μπαμ” που ακούγεται καθώς πέφτει ο μετεωρίτης;
Το λεγόμενο “sonic boom” είναι ο ήχος που ακούγεται όταν κάτι σπάει το φράγμα του ήχου. Είναι ένας έντονος, τραχύς κρότος. Η ταχύτητα του ήχου είναι περίπου 340 μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Σήμερα εκτιμάται ότι ο μετεωρίτης είχε ταχύτητα 54.000 χιλιομέτρων την ώρα, οπότε καταλαβαίνεις. Τέτοιους ήχους ακούμε σε διάφορες περιπτώσεις στη φύση. Όταν πέφτει ένας κεραυνός, ας πούμε, ο αέρας γύρω του θερμαίνεται (στους 27.000 βαθμούς Κελσίου) και διαστέλλεται πολύ απότομα, προκαλώντας το μπουμπουνητό. Το φράγμα του ήχου σπάνε όπως ξέρεις και πολλά πολεμικά αεροσκάφη, αλλά ο πιο παλιός και απλός τρόπος να το καταφέρεις ακόμα και μόνος σου είναι να χτυπήσεις ένα μαστίγιο. Με τις κατάλληλες κινήσεις, η ουρά του σπάει το φράγμα του ήχου και αυτό προκαλεί τον χαρακτηριστικό ήχο που ξέρεις.
7. Γιατί αργεί τόσο να ακουστεί το sonic boom;
Ακριβώς επειδή η ταχύτητα του ήχου είναι 340 μέτρα ανά δευτερόλεπτο, δηλαδή πάρα πολύ αργά σε σχέση με τον μετεωρίτη και το φως. Για τον ίδιο λόγο η βροντή ακούγεται αρκετή ώρα μετά την αστραπή.
8. Και οι κρατήρες; Τι ξέρουμε για τους κρατήρες;
Η ελάχιστη ταχύτητα με την οποία πρέπει να φτάσει ο μετεωρίτης στο έδαφος για να σχηματιστεί κρατήρας, είναι 40.000 χιλιόμετρα την ώρα (τα υπερηχητικά Concorde, πετούσαν με μέση ταχύτητα 2.000 χιλιομέτρων την ώρα). Στη φωτογραφία βλέπεις τον χαρακτηριστικότερο κρατήρα μετεωρίτη στη Γη, που βρίσκεται στην Αριζόνα (πρόσεξε τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα στο πάρκινγκ, για μια αίσθηση της κλίμακας). Συνολικά, περίπου 170 έχουν απομείνει, διαμέτρου από μερικές δεκάδες μέτρα έως 300 χιλιόμετρα. Τα καιρικά και γεωλογικά φαινόμενα της Γης τους διαβρώνουν αρκετά γρήγορα, έτσι οι πιο πολλοί από τους 170 έχουν ηλικία μικρότερη από 500 εκατομμύρια χρόνια, αν και ο παλαιότερος φαίνεται να σχηματίστηκε πριν δύο δισεκατομμύρια χρόνια.
9. Τι έχουμε μάθει από τους μετεωρίτες;
Πολλά πράγματα. Αναφέρω ενδεικτικά δύο.
α) Ξέρουμε ότι η Γη αποτελείται από έναν θερμό πυρήνα σιδήρου-νικελίου (γι’ αυτό έχει και μαγνητικό πεδίο), ενώ γύρω από αυτόν συγκεντρώνονται τα πετρώματα του μανδύα. Φαίνεται ότι οι διαδικασίες που προκαλούν αυτόν τον διαχωρισμό υλικών συμβαίνουν και στους αστεροειδείς. Μιας και οι μετεωρίτες είναι θραύσματα αστεροειδών, κάτι τέτοιο εξηγεί και γιατί συναντούμε δύο κατηγορίες μετεωριτών, τους μεταλλικούς (κυρίως σίδηρο-νικέλιο) και τους πετρώδεις (κυρίως πυρίτιο –το τρίτο πιο άφθονο στοιχείο και στη Γη, μετά τον σίδηρο και το οξυγόνο). Δεν είναι τυχαίο ότι το 1866, ο πρώτος γεωλόγος που πρότεινε την ύπαρξη γήινου μεταλλικού πυρήνα, το έκανε βασισμένος στη μελέτη των μετεωριτών.
β) Το 1969 έπεσε στην Αυστραλία ένας μετεωρίτης που ανήκε σε μια σπάνια κατηγορία, τους ανθρακοχονδρίτες, και περιείχε μετρήσιμες ποσότητες νερού και οργανικών ενώσεων. Αποδείχθηκε τότε ότι μέσα στο μετεωρίτη υπήρχαν πέντε διαφορετικά αμινοξέα, του είδους που συμμετέχουν στο σχηματισμό πρωτεϊνών. Όμως, είναι αδύνατο αυτά τα αμινοξέα να προέρχονται από ζωντανούς ιστούς, επειδή ηταν οπτικώς ανενεργά. (όλα τα αμινοξέα όλων των ζωντανών οργανισμών στη Γη, είναι οπτικώς ενεργά). Το αυτονόητο συμπέρσμα είναι πως τα αμινοξέα σχηματίστηκαν στο μετεωρίτη με αμιγώς χημικό τρόπο, που δεν έχει σχέση με τη ζωή. Η μελέτη του μετεωρίτη έκανε ακόμα πιο πιθανή την άποψη ότι υπό κατάλληλες προϋποθέσεις συντελούνται χημικές μεταβολές σε μη έμβια συστήματα, που οδηγούν στην κατεύθυνση της ζωής.
10. Και τι θα συνέβαινε αν ο αστεροειδής που περνάει από κοντά μας σήμερα, συγκρουόταν με τη Γη;
Για να δούμε. Το 2010 δημοσιεύτηκε μια εργασία πάνω στο θέμα “τι θα συμβεί αν συγκρουστεί με τη Γη ένας αστεροειδής διαμέτρου 50 μέτρων, με ταχύτητα 12.7 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, και υπό γωνία 45 μοιρών”. Ο 2012DA14 που μας προσπερνάει σήμερα έχει διάμετρο 45 μέτρα. Δεδομένης και της παρόμοιας σύστασης, το πιθανότερο είναι ότι θα διαλυόταν στην ατμόσφαιρα, απελευθερώνοντας βέβαια ιλιγγιώδη ενέργεια -ίση με 138 ατομικών βομβών σαν της Χιροσίμα. Φαντάσου αυτά που είδες στα βίντεο του μετεωρίτη της Ρωσίας πολλές χιλιάδες φορές πιο έντονα. Αν έπεφτε λοιπόν σε μία πυκνοκατοικημένη περιοχή -πες Νέα Υόρκη- τα αποτελέσματα θα ήταν χαοτικά, απολύτως τοπικά όμως. Μπορείς να διαβάσεις εδώ μια μεγαλύτερη ωραία ανάλυση.
Πάντως, ο αστεροειδής 2012DA14 προβλέπεται να περάσει στα 27,7 χιλιάδες χιλιόμετρα από εμάς (για γρήγορη σύγκριση: η Σελήνη απέχει 384 χιλιάδες χιλιόμετρα, η ατμόσφαιρα τελειώνει στα 600 χιλιόμετρα, η ακτίνα της Γης είναι 6,4 χιλιάδες χιλιόμετρα).
Οπότε μπορούμε να κάτσουμε ήσυχοι και να τον παρακολουθήσουμε, χωρίς άγχος.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου